के एआई साँच्चै सोच्न सक्छ? यसले जवाफ दिनु अघि के गर्छ?
काठमाडौँ — तपाईँले कहिल्यै च्याटजीपीटीसँग कुरा गर्दा यस्तो लाग्यो कि उसले जवाफ दिनु अघि “सोचिरहेको” छ? अनि तपाईं सोच्न थाल्नुभयो—एआईले साँच्चै सोच्न सक्छ त? के यो प्रविधि मान्छेजस्तै सोच्न थाल्दैछ?
यी प्रश्नको उत्तर दिन पछिल्लो वर्ष ओपनएआईले ल्याएको नयाँ संस्करण निकै महत्त्वपूर्ण छ। यो संस्करणले च्याटबोटलाई गणित, विज्ञान र कोडिङ जस्ता जटिल विषयमा गहिरिएर सोच्ने क्षमता दिएको छ। सिधा जवाफ दिने पुराना मोडेलभन्दा फरक, नयाँ च्याटजीपीटीले अब कहिलेकाहीँ केही सेकेन्ड वा मिनेटसम्म पनि जवाफ दिन समय लिन्छ—र यत्ति नै हो यसको ‘सोच्ने’ सुरुवात।
रिजनिङ मोडेल भनेको के हो?
ओपनएआईको यो 'रिजनिङ मोडेल' भन्ने कुरा त्यही हो—तार्किक ढंगले सोच्ने क्षमता। क्यालिफोर्निया विश्वविद्यालय, बर्कलीका प्रोफेसर ड्यान क्लाइन भन्छन्, “जब एआईले प्रश्न बुझेर त्यसको समाधान विभिन्न चरणमा विभाजन गर्छ वा परीक्षण–गल्तीको (trial and error) प्रक्रिया अपनाउँछ, त्यही हो रिजनिङ।”
जसरी विद्यार्थीले कागजमा हिसाब गरेर समाधान खोज्छ, एआईले पनि अनेक तरिकाले विचार गर्छ—गल्ती गर्छ, सुधार्छ र अन्ततः उत्तम उत्तर निकाल्छ।
किन महत्त्वपूर्ण छ एआईको सोच्ने क्षमता?
विगतमा कम्पनीहरूले एआईलाई सुधार्न धेरै इन्टरनेट डेटा खुवाउने काम गरे। तर अब त्यो सीमा पुगिसकेको छ। अहिले नयाँ तरिका खोजिएको छ—र त्यो हो सोच्ने क्षमता विकास गर्ने।
रिजनिङ मोडेल यति प्रभावकारी बन्दैछ कि यसले प्रयोगकर्ताले नबताए पनि आत्म-समीक्षा (self-check) गर्न सक्छ, उत्तर दिने तरिका फेरबदल गर्न सक्छ, र समस्या बुझ्न गहिरिएर काम गर्न सक्छ।
रिइन्फोर्समेन्ट लर्निङ: एआईलाई ‘तालिम दिने’ तरिका
यी मोडेल कसरी सोच्न सिक्छन्? उत्तर हो—रिइन्फोर्समेन्ट लर्निङ। यो भनेको एउटै कुरा बारम्बार सिक्ने र गल्तीबाट सुधार्ने प्रक्रिया हो। तपाईंले कुकुरलाई ‘बिस्कुट’ दिएर राम्रो बानी सिकाउनुभएजस्तै, एआईले पनि ‘सही उत्तर’ पाएपछि त्यसैको अभ्यास दोहोर्याउँछ।
ओपनएआईका अनुसन्धानकर्ता जेरी ट्वोरेक भन्छन्, “यो कुकुरलाई तालिम दिने जस्तै हो—सही जवाफ दिन सफल भयो भने प्रशंसा, नभए ‘गलत कुकुर’।"
के एआई अझै गल्ती गर्छ?
अवश्य गर्छ। किनकि एआई सम्भाव्यता (probability) मा आधारित हुन्छ। कहिलेकाहीँ यो गलत निष्कर्षमा पुग्न सक्छ—जसले भ्रामक वा अर्थहीन उत्तर दिन सक्छ। अझै पनि, एआईले सोच्ने अभ्यास गर्दैछ, र दिन–प्रतिदिन सुधार भइरहेछ।
के अब एआई मान्छेजस्तै सोच्ने दिशामा छ?
अहिलेको उत्तर हो—“अलिकति हो, तर पूर्णरूपमा होइन।” एआईको सोच्ने प्रणाली मानव बुद्धिमत्ताको झल्को दिन थालेको छ। तर विज्ञहरू यो विषयमा विभाजित छन्। कतिपयले भन्छन्—यो सुरुवात हो, अरूले भन्छन्—मानवजस्तो सोच्न अझै धेरै टाढा छ।
एआईले गणित र विज्ञानजस्ता क्षेत्रमा प्रभावकारी रिजनिङ देखाएको छ, तर रचनात्मक लेखन, दर्शन, र नैतिकतामा अझै स्पष्ट ‘ठीक वा बेठीक’ छुट्याउन सकिरहेको छैन।
निष्कर्ष — अब एआईसँग कुराकानी गर्दा सोच्ने ढंगले हेर्नुस्
अब तपाईंले जब च्याटबोटसँग कुरा गर्नुहुन्छ, त्यसले सोचिरहेको केही सेकेन्डलाई समयको बर्बादी नभनी हेर्नुस्। त्यो नै हो—उसको सोच, परीक्षण, र सुधारको संकेत।
किनभने अबको एआई प्रश्नको जवाफ दिन केवल सम्झिँदैन—त्यो सोच्छ पनि।
