के तपाईंले कहिल्यै ध्यान दिनुभएको छ कि हाम्रो छालामुनि देखिने नसाहरू कहिलेकाहीं निलो वा हरियो देखिन्छन्? जबकि हामी सबैलाई थाहा छ – रगत त रातो हुन्छ! यस्तो देख्दा धेरैलाई लाग्न सक्छ – के नसामा बग्ने रगत साँच्चै निलो वा हरियो हुन्छ त?
चिन्ता नलिनुस्, तपाईं एक्ला हुनुहुन्न। यो कुरा वास्तवमै अनौठो लाग्न सक्छ तर यसको पछाडि लुकेको विज्ञान अझ रोचक छ। आज हामी यही रहस्यको पर्दाफास गर्दैछौं।
रगत रातो, तर नशा निलो किन देखिन्छ? हामी सबैको शरीरमा बग्ने रगत सधैं रातो हुन्छ। यसको कारण हो – हीमोग्लोबिन, जुन रगतमा हुने एक प्रकारको प्रोटिन हो। यो प्रोटिनले अक्सिजन बोक्छ र जब अक्सिजनसँग मिल्छ, रगत चम्किलो रातो देखिन्छ। अब प्रश्न उठ्छ – जब रगत रातो हुन्छ भने नशा निलो वा हरियो किन देखिन्छ? यो दृश्य भ्रम (Visual Illusion) हो! नसा वास्तवमै निलो वा हरियो हुँदैन। यो त हाम्रो आँखाले देख्ने र दिमागले बुझ्ने तरिकाको खेल हो। जब सूर्यको प्रकाश छालामा पर्छ, त्यो विभिन्न तरंगदैर्ध्यमा टुक्रिन्छ। रातो प्रकाश गहिरो छालामै छिर्छ। निलो प्रकाश सतहमै फर्कन्छ। हाम्रो आँखाले सतहमै फर्किएको निलो प्रकाश देख्छ र नशा निलो/हरियो देखिन्छ। तर यो केवल प्रकाश र छालाको बनावटले बनाएको भ्रम हो।
नशा निलो हुनुको अर्थ त्यो अक्सिजन-रहित रगत होइन
धेरैले सोच्ने गर्छन् कि नसामा अक्सिजन-रहित (deoxygenated) रगत बग्ने भएकाले त्यो निलो देखिन्छ। तर त्यो गलत हो।
अक्सिजन-रहित रगत पनि गाढा रातो नै हुन्छ – निलो होइन। त्यसैले निलो देखिनुको कारण केवल प्रकाशको परावर्तन र छालाको प्रकृति हो, रगतको रङ होइन।
छालाको रङ, मोटाइ र नशाको गहिराइले असर पार्छ गोरो छालामा नशा प्रष्ट देखिन्छ। गाढा छालामा कम देखिन्छ। छालाको मोटाइ, रंग र नशा कति गहिरो छ भन्ने कुराले नशाको रङमा प्रभाव पार्छ। सबैले नशालाई एउटै रङमा देख्दैनन्
अझ रोचक कुरा के छ भने – सबै मानिसको आँखाको रङ चिन्न सक्ने क्षमतामा भिन्नता हुन्छ। कसैले नशा हरियो देख्न सक्छ, कसैले निलो, त कसैलाई स्लेटी पनि।
यो सबै व्यक्तिगत दृष्टिकोण (visual perception) मा भर पर्छ।
देखिने कुरा सधैं सत्य हुँदैन!
नसा निलो देखिन्छ भनेर त्यो निलो हुन्छ भन्ने होइन। यो विज्ञान र दृष्टिभ्रमको अद्भुत मिलन हो।
अब यदि कसैले तपाईंसँग सोध्छ – “रगत त रातो हुन्छ, नशा निलो किन देखिन्छ?तपाईं सरल भाषामा वैज्ञानिक कारणसहित उत्तर दिन सक्नुहुन्छ।
